U rubrici „Leksički Vremeplov“ JU Gradska biblioteka Tivat ove subote donosimo objašnjenje nove dvije riječi: jedne iz opšteg fonda B/CG/H/S jezika i jednog bokeljskog lokalizma. Ove subote to su riječi fârsa i tokȁt.
Riječ fârsa posuđena je iz francuskog farce, što je izvedeno od starofrancuskog glagola farcir „ispuniti“. Pomenuti starofrancuski glagol, opet, vodi porijeklo od latinskog farcire, farciō „ispuniti“. Farce je prvobitno označavalo smiješne scenske igre kojima se ispunjavalo vrijeme između činova dramske predstave; odatle i neobičan razvitak značenja te riječi, od koncepta ispunjavanja.
Tokȁt (u opštem leksičkom fondu B/CG/H/S jezika „morati“, „zadesiti nekoga, dopasti što nekome ili nekog“) glagol je koji postoji na cijeloj slavenskoj obali Jadrana, i to uvijek u neličnoj formi, tj. kao bezličan glagol: „Tokalo me da idem na sud u Kotor“ = “Morao sam ići na sud u Kotor”/”Zadesilo me da idem na sud u Kotor”; “Toka me da zovem vodoinstalatera da mi stavi novi bojler” = “Moram zvat vodoinstalatera da mi stavi novi bojler”; “Toka me poć u butigu, ma me nije volja” = “Moram poći u prodavnicu, ali me nije volja“. Ovaj bokeljski glagol vodi porijeklo od venecijanskog glagola tocar „dodirnuti, taći“. Značenjski razvoj glagola „tokati“ u bokeljskom govoru baziran je, dakle, na semantičkom transferu uzrok → posljedica: od predstave (apstraktne) dodirnutosti, doticanja nekog nekom situacijom: bukvalno „Odlaženje u prodavnicu mentalno me dodiruje, dotiče“, do obaveze eksperijensera (onoga ko doživljava određenu situaciju; u upravo navedenom primjeru markiranog akuzativom lične zamjenice „ja“) da preduzme nešto u vezi sa tom mentalnom dodirnutošću, mentalnim doticanjem sebe određenom situacijom: „Moram/dopalo me otići u prodavnicu“. Osnovno značenje glagola tocar „taknuti, dodirnuti“ nalazimo u viškom (Vis, otok u Dalmaciji) nazivu za igru tokãlo, u okviru koje se nastoji da bačeni badem dodirne što više onih koji su na zemlji, i u trogirskim bućarskim izrazima dôć tȍka: „Pari mi se da će moja balota doć toka sa bulinon“; „Provaj odigrat da toka bulin“.
Sa objašnjenjem etimologije nove dvije riječi- jedne iz opšteg leksičkog fonda B/CG/H/S jezika i jednog bokeljskog lokalizma- vidimo se iduće subote.
LITERATURA:
- Ranko Matasović, Tijmen Pronk, Dubravka Ivšić, Dunja Brozović Rončević- „Etimološki rječnik hrvatskoga jezika“, Institut za hrvatski jezik i jezikoslovlje, Zagreb 2016.
- Vojmir Vinja- „Jadranske etimologije: Jadranske dopune Skokovu etimologijskom rječniku, vol. III“, Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti, Školska knjiga, Zagreb 2004.
