JU Gradska biblioteka Tivat i ove srijede ima zadovoljstvo da našim čitateljkama i čitaocima pokloni tri vrijedna djela svjetske i južnoslavenske književnosti. Ove srijede to su sjajni roman „General mrtve vojske“ velikog albanskog pisca Ismaila Kadarea, „Bakonja fra Brne“ Sima Matavulja i „Doktor Dulitl“ Hjua Loftinga.
Ismail Kadare najznačajniji je albanski pisac i jedan od najpoznatijih pisacâ sa Balkana. Dobio je, između ostalog, i međunarodnu Man Booker nagradu (najznačajnije književno priznanje za strance u Velikoj Britaniji). Roman „General mrtve vojske“ uvršten je među 100 (sto) najznačajnijih djelâ XX stoljeća od strane francuskog časopisa „Le Monde“. Kadare je redovan kandidat za Nobelovu nagradu.
„General mrtve vojske“ jedan je od prvih Kadareovih romanâ koji ga je učinio poznatim. Radnja se dešava u Albaniji dvadesetak godinâ poslije Drugog svjetskog rata. Strani general (očito Italijan, premda pisac nikada ne navodi njegovu nacionalnost) kreće u specijalnu misiju: da po albanskim planinama, gudurama i zabačenim selima prikupi kosti vojnikâ svoje armije, sahranjenih tokom prošlog rata. Prate ga „sveštenik“, „stručnjak“ i petorica kopačâ (pisac većini likovâ, uključujući i generala, ne navodi ime, već ih pominje samo po profesiji). U jesenjoj, turobnoj atmosferi u kojoj kiša, uz susnježicu, skoro neprekidno pada, mala grupa kopačâ grobovâ postepeno postiže svoj cilj: kese u kojima su prikupljene vojničke kosti sve su brojnije. „Ja sad raspolažem čitavom vojskom mrtvih, pomisli. Samo što, umjesto uniforme, svaki vojnik ima svoj najlonski džak“. Jedino nikako ne uspijevaju da pronađu grob najvišeg po rangu oficira – pukovnika Z – komandanta kaznene jedinice.
U tom morbidnom i melanholičnom traganju i prekopavanju, general saznaje mnoge priče, epizode iz rata: o usamljenim borcima, o vojnom bordelu, o vojniku dezerteru itd. S vremenom i upoznajući direktnije ljude, njihove pjesme ili običaje, general se susreće i sa drugačijom istinom o tom gorštačkom narodu, o njihovom gostoprimstvu ili njihovoj etici borbe.
„Nastojao je da prati hitre pokrete nogu i ritmično udaranje peta o pod…dizanje zdravica s dugim, zamršenim otpozdravima koje u prevodu nemaju nikakvog smisla; bučne muške pjesme što su podsećale na survavanje usova u planini, kao i duge, bolećive ženske popijevke, koje kao da su se naslanjale na krupna ramena muških pjesama i išle zajedno, odvajkada, spuštenih glava“.
Romaneskna priča teče lako, u kratkim, skoro suvim, jednostavnim rečenicama. Premda piše u stilu vladajućeg književnog realizma u Albaniji onog doba (šesdesete godine XX stoljeća), Kadare uspijeva da- pomijerajući ugao posmatranja i koristeći lik generala kao centralnu osu priče – dočara nešto od neobičnosti i određene magičnosti koja proizilazi iz susreta stranca sa nepoznatim. U kišnoj atmosferi vlage i prekopanih grobovâ iz kojih izviruju ljudske kosti, sve djeluje i jasno, a opet i pomalo na granici misterije – nepotpuno, neočekivano, između ironije i neobičnosti misije i zagonetke života i smrti; okruženje čudnih slikâ, zvukovâ, jezika, ljudi…i neobična muzika zurli uz ritam goča.
„Zakopavamo se samo dva metra u njihovu zemlju, koliko da povadimo mrtve, dok u njihovu dušu nismo uspjeli da uđemo ni za santimetar. –A zašto bismo prodirali u njihove duše reče sveštenik. – Makar da bismo noćas shvatili ove pjesme, reče general.“
Bez posebne patetike (osim na momente), jakih riječi ili apstraktnijih osvrtâ, pisac uspijeva da koristeći samo slike i zbivanja prikaže moralnu dilemu koju donosi rat: smrt je pozadina slike o sukobu između etike i (vojnih) pravilâ. Tema smrti kod Kadarea u ovom romanu ne izaziva metafizička razmatranja, već ono što bi se moglo nazvati pitanjem čojstva, junaštva i pokajanja zbog počinjenog zločina. U ključnoj sceni lokalne svadbe koja čini vrhunac priče, general prolazi jednu vrstu katarze, dramatično suočen sa staricom koja je izgubila porodicu, i svjedočanstvom zločina pukovnika Z. Svoju duhovnu transformaciju general slikovito poredi sa stanjem onih skupljača biserâ kojima „kada duboko zagnjure, ponekad prsnu pluća. Eto to se dogodilo s našim dušama“. Dešava se gest katarze koji ima nešto od grčke tragedije. Epika i etika. Zločin i pokajanje.
Čitajući o temi traženja nestalih i iskopavanja i ponovnog sahranjivanja kostiju, nije moguće a ne misliti i na novije ratove kod nas, koji su još jednom – po ko zna koji put –iznova nametnuli ovu tragičnu temu, koja je prisutna kao neki vječiti usud Balkana (i rata uopšte).
Jedan od razloga popularnosti Kadareovih romana je njihova čitljivost. Ako ga poredimo sa nekima od drugih velikih pisacâ sa Balkana, on nema Andrićevu psihološku analitičnost i stilsku suptilnost, niti Selimovićevu misaonu prodornost, niti Krležinu vulkansku rječitost, niti mudru poetičnost Crnjanskog, niti epsku metafizičnost jednog Kazancakisa. Ali Kadare ima lakoću izraza i talenat za pričanje pričâ, sličan onim kojim su nekada davno drevni narodni pripovjedači držali napregnutu pažnju slušalacâ, skupljenih oko ognjišta.
“Bakonja fra Brne”, sjajni roman Sima Matavulja, na početku bio je zamišljen kao pripovijetka. U njemu se na duhovit i vitalan, živ način opisuje svijet Dalmatinskog zagorja i život u jednom neobičnom franjevačkom samostanu u Visovcu. Dvanaestogodišnjeg dječaka Ivu Jerkovića Bakonju njegov će stric, franjevac, odvesti iz sela i uvesti u život fratarâ, redovnikâ. Iza samostanskih zidovâ, mladog će Iva dočekati neobičan, hirovit i tajanstveni svijet redovničkog života.
Doktor Dulitl iz istoimenog romana Hjua Loftinga živi u izmišljenom engleskom gradiću Podelbi na Maršu i okružen je brojnim kućnim ljubimcima. Među njima su mu najdraži patka Dab – Dab, pas Džip, svinja Geb – Geb, sova Gu – Gu i neobični papagaj Polinezija. Kada ga Polinezija nauči tajnama nemuštog jezika, prestaje da liječi ljude i posvećuje se isključivo veterini. Neobičnoj družini u Dulitlovoj kući priključuje se i majmun Či – Či, koji jednoga dana donosi uznemirujuću vijest da je njegove srodnike u Africi napala misteriozna bolest. Nadaleko čuveni doktor zajedno sa svojim prijateljima upušta se u uzbudljivu avanturu. O kakvoj avanturi je riječ saznaćete ako dođete u Gradsku biblioteku Tivat i uzmete ovu knjigu, kao i druge dvije ovdje prikazane knjige. “Doktora Dulitla” obezbijedili smo, inače, u dva primjerka, tj. za dvije naše čitateljke/dva čitaoca/čitateljku i čitaoca. S poštovanjem, glavni urednik JU Gradska biblioteka Tivat Miomir Abović
