U rubrici Knjiga Sedmice ovog ponedjeljka preporučujemo knjigu “Nacizam i antika” (Karpos, Loznica 2023.) francuskog istoričara Joana Šaputoa.
„Odnos nacionalsocijalizma prema antici gotovo da nije pobuđivao interesovanje istoričarâ: lako nam je da zamislimo da su nacisti mogli da pokrenu autentično i nesumnjivo germanstvo, ali se gnušamo pomisli da se nacionalsocijalizam može povezati sa grčko-rimskom antikom. Ipak, ovu povezanost pronalazimo svuda: u neogrčkim skulpturama-aktovima vajarâ kao što su Arno Breker i Josef Thorak, u neodorskoj arhitekturi Troosta, u Speerovim neorimskim građevinama, a školski udžbenici pokazuju nevjerovatnu sliku antike u Sredozemlju, akademski radovi otkrivaju detaljne studije o Plavoj kosi kod indogermanskih naroda antike, ili pak članke pune ideoloških motivâ na temu ’Jevrejina u grčko-rimskoj antici’. Potonje je izazvalo naročito interesovanje u Trećem Rajhu, i to sve do posljednjih trenutakâ aprila 1945. kada Völkischer Beobachter i dnevni list Das Reich objavljuju tekstove o Drugom punskom ratu i preokretu sudbine Rima protiv Hanibala-Staljina.
Ništa od toga ne umanjuje naše čuđenje: kakva je to neobična manija usred XX stoljeća mogla da navede službenike nacističkog režima da toliko govore o Grcima i Rimljanima? Da naručuju stvaranje neoantičkih djelâ i novinske članke o Rimu i Fabijima? Da antiku kroz akademske radove i reforme školskih programâ brižljivo presvuku u ideološko ruho savremenosti?“
Iako se danas uopšteno smatra da nacionalsocijalizam ne predstavlja izolovanu pojavu u istoriji političkih idejâ (a donekle čak i praksi), nego je samo ekstremna forma u kontinuumu stare, i dalje aktuelne ideologije okcidentalizma, koja zapadnoevropsku kulturu i njene narode vidi kao superiorne i jedino civilizovane, koja vlastito varvarsko i agresivno postupanje prema “rasno i kulturno inferiornim” neprijateljima opravdava kao legitimno i moralno opravdano (jer je u cilju odbrane svjetlosti od tame, dobra od zla, Zapada od Istoka itd.), njemački nacionalsocijalizam i italijanski fašizam ipak pokazuju specifične osobenosti.
Zapad je tokom više stoljećâ proizvodio bezbroj opresivnih diskursâ čije su mete bile narodi i društva Azije, Afrike, Okeanije, Južne i Sjeverne Amerike, ali i istočne Evrope, i to u najvećoj mjeri u cilju zauzimanja tuđih teritorijâ, pljačke, iskorišćavanja prirodnih i ljudskih resursâ. Ali tek s pojavom naučnog rasizma, koji je omogućila nova racionalnost u XIX stoljeću, stari šovinizmi i uvjerenja o kulturnoj i rasnoj nadmoći dobijaju novu legitimaciju, bez koje ih nacionalsocijalizam ne bi mogao do te mjere intenzivirati i upotrebljavati. Francuski istoričar Johann Chapoutot ukazuje na još jednu osobenost njemačkog nacionalsocijalizma, često zapostavljenu u istoriografiji: njegov svesrdan pokušaj da kolonizuje antičku prošlost, da je agresivno prisvaja, da sistematski manipuliše njom i koristi je u cilju obogotvoravanja sebe, a dehumanizacije drugih i drugačijih. U tom projektu nisu sudjelovali samo istoričari i pedagozi, za njega su se zalagali i umjetnici, arhitekte, arheolozi, lingvisti, slavni njemački filozofi i klasični filolozi.
Johann Chapoutot (Joan Šaputo) je francuski istoričar, rođen 1978. Studirao je istoriju, germanistiku i pravo na pariskoj Višoj normalnoj školi (École Normale Supérieure). Počev od 2016. godine, radi kao profesor savremene istorije na pariskoj Sorboni. U svom istraživačkom radu bavio se prevashodno proučavanjem njemačkog nacionalsocijalizma. Objavio je niz knjigâ, koje su prevedene na brojne jezike. Pored djela Nacizam i antika (2008), koje ga je proslavilo, među poznata Chapoutotova djela spadaju i Nacistička kulturna revolucija (2017), Razumjeti nacizam (2018), Poslušnost oslobađa. Kratka istorija menadžmenta od Hitlera do danas (2021).
Zanimljivost, štoviše intrigantnost tematike Šaputoove knjige najbolja je garancija da će je neko od naših čitateljki/čitalacâ posuditi i pročitati. S poštovanjem, glavni urednik JU Gradska biblioteka Tivat Miomir Abović
