U rubrici Knjiga Sedmice JU Gradska biblioteka Tivat danas- umjesto predstavljanja nekog pojedinačnog romana (kako ste navikli)- kazaćemo nekoliko riječi o književnom stvaralaštvu Slobodana Vladušića, u susret njegovom gostovanju sjutra (utorak, 23.08.2022.) u okviru manifestacije „Tivatsko književno ljeto“, u organizaciji JU Gradska biblioteka Tivat.
Uprkos prividnoj tematskoj raznorodnosti Vladušićeve proze (romani “Forward”, “Mi, izbrisani”, “Omama”, „Veliki juriš“) možemo vaspostaviti najmanje dva temeljna, objedinjujuća koncepta njegove proze. Prvi je onaj koji sâm Slobodan Vladušić nominuje omamom (u njegovim romanima, u različitim tekstualnim kontekstima, često i srećemo upravo taj leksem: omama). Rekli bismo da taj koncept u Vladušićevoj prozi funkcioniše kao dvokraka metafora: a) kao psihološko stanje određenog lika (npr. Miloša Verulovića u romanu koji se baš i zove “Omama”, Miloša Vojnovića u “Velikom jurišu”): lika koji se suočava sa maglinama, prazninom i ponorima nesvjesnog u vlastitom umu, i koji pokušava (makar je to slučaj Miloša Vojnovića) da iz stanja suštinske nesvjesnosti prodre u stanje svjesnosti, da dopre do samoosviešćenja, te da otkrije svoj pravi identitet i svoje pravo Ja; b) omama je u Vladušićevom proznom opusu, međutim, i metafora stanja dekadencije savremene civilizacije; obrnuto proporcionalnog odnosa između, sa jedne strane, tehnološkog progresa i sveopšte antropološke retardacije, sa druge.
U ovoj tački dolazimo do drugog ključnog koncepta proze Slobodana Vladušića, a to je koncept Megalopolis(a). Za precizno definisanje ovog koncepta veoma bitno je poznavanje Vladušićeve teoretske knjige “Crnjanski, Megalopolis” (nastale na temelju proširene i izmijenjene verzije njegove doktorske disertacije pod nazivom “Slike evropskih metropola u prozi Miloša Crnjanskog”), pogotovo određenih segmenata iz (znakovitog i epistemološki izuzetno vrijednog) uvodnog dijela te knjige. Naime, u uvodu te svoje knjige Vladušić- nakon navođenja Zimelovih i Špenglerovih razmatranja o pojmu velegrada- daje sljedeću definiciju Megalopolisa:“Megalopolis je prostor koji zasniva jedan poseban tip identiteta koji ne može biti poistovećen sa nacionalnim identitetom, kao i jedan poseban tip urbane svesti koji određuje odnos između ljudi i prema ljudima, odnos prema prostoru izvan njega, prema drugom koje nije definisano kroz nacionalnu, već kroz prostornu razliku: u ovom poslednjem razotkriva se momenat centralnosti koji Megalopolis poseduje i koji ne sme da se previdi. Ta urbana svest istovremeno je i oznaka jednog (negativnog) odnosa prema tradicionalnom sklopu humanističkih vrednosti čija je žiža (…) nekada bio grad”. (“Crnjanski, Megalopolis”, 23). I dalje:“Jedna od bitnih crta Megalopolisa jeste (…) proterivanje građana iz polja moći. Na planu poetike to proterivanje odvija se kroz interiorizaciju grada u svesti junaka. U meri većoj nego ikada ranije konture velegrada postaju obrisi prelomljeni kroz subjektivnost junaka koji grad percipira. Grad u modernoj književnosti postaje niz znakova koji ukazuje na nešto drugo; oko njih se sada stvaraju krugovi asocijacija. Junak se povlači u sebe, izoluje se: on više nije suprotstavljen drugim junacima, kao kod Balzaka, već masi” (“Crnjanski, Megalopolis”, 25). Ranije u uvodu pomenute knjige, kako smo rekli, Vladušić navodi Špenglerova i Zimelova razmišljanja o velegradu (tj. Megalopolisu), koji se u vrijeme intelektualno-duhovne zrelosti ova dva njemačka mislioca tek konstituisao kao specifična forma ljudske zajednice i ljudskog življenja. Tako je jedna od ključnih tema u Zimelovom teoretisanju o velegradu fenomen velegradskog čovjeka. Velegradski čovjek je posebno stanje svijesti, individua specifičnih svjetonazora.”Ključne osobine velegradskog čoveka, po Zimelu, postaju racionalnost i blaziranost, odnosno nesposobnost reagiranja na nove podražaje s energijom koja bi im bila primjerena, potom negativni socijalni stav koji je oličen u rezervisanosti prema drugima, te neslućeni stepen slobode od kontrole zajednice, ranije potpuno nezamisliv” (“Crnjanski, Megalopolis”, 22). Za funkcionisanje koncepta Megalopolisa u prozi Slobodana Vladušića možda su, od Zimelovih, još značajnija promišljanja o velegradu Osvalda Špenglera, iznesena u njegovoj čuvenoj knjizi “Propast Zapada”. U poglavlju te knjige naslovljenom “Gradovi i narodi” Špengler pravi distinkciju između grada i velegrada u tom pravcu što velegrad vidi kao oblik ljudske zajednice koji se odvaja od tla, od prirode.“Ako između sela i grada postoji neki kontinuitet, pojava velegrada označava radikalni diskontinuitet sa dotadašnjom organizacijom života. Kod Špenglera, shodno njegovoj koncepciji istorije, velegrad će biti pojmljen kao kraj kulture (Zapada). Preobražaj metropole u nekropolu logična je posljedica diskontinuiteta koji određuje velegrad” (“Crnjanski, Megalopolis”, 21). Upravo ovo apokaliptično ozračje velegrada (Megalopolisa): Megalopolis kao tačka sažimanja silnica dekadencije savremene civilizacije, kao specifični simbol umiruće civilizacije koja se guši i truli u materijalizmu, konzumerizmu i gomilanju profita (“kraj kulture Zapada”), Megalopolis viđen i doživljen kao nekropolis- jedna je od suštinskih poetičkih crta proze Slobodana Vladušića. Slobodno možemo reći da u “Omami” glavni junaci nisu Verulović i Crnjanski, nego vajmarski Berlin kao velegrad koji rastvara i uništava sve humano u svojim stanovnicima (o čemu Vladušić na svojevrstan način piše i u poglavlju “Berlin: između prestonice i megalopolisa” u knjizi “Crnjanski, Megalopolis”, analizirajući u tom poglavlju tekst Crnjanskog “Iris Berlina”). Sa druge strane, u svom sjajnom romanu “Forward”, Vladušić nam- na jedan maestralno sarkastičan način- prezentuje jedan drugi opskurni aspekt civilizacije u kojoj živ(otar)imo: apsolutno obesmišljenje života i Bića kroz rijalitizaciju njihovih sadržaja. A u podlozi te sveobesmišljavajuće rijalitizacije života, opet, počivaju tehnološki progres, koji istu omogućava, i sticanje profita, koji joj je cilj. Čini se da odakle god da krenemo u romanesknoj prozi Slobodana Vladušića, da se vraćamo u istu tačku: u sumornu sadašnjost i još sumorniju perspektivu savremene civilizacije.
Vladušićeva romaneskna proza opus je o kojem mogu da se pišu (i pisaće se) magistarske i doktorske disertacije, tako da je iluzorno i pomisliti da se u jednoj kratkoj analizi kao što je ova moja mogu obuhvatiti sve njene bitne crte. Ipak se nadam da sam vas ovim prikazom motivisao da sjutra u 20.00 dođete u atrijum galerije Buća Luković i prisustvujete književnoj večeri Slobodana Vladušića, jednog od trenutno nesumnjivo najznačajnijih pisaca ne samo u Srbiji nego i na prostoru bivše Jugoslavije. S poštovanjem, glavni urednik JU Gradska biblioteka Tivat, Miomir Abović
