Ovaj članak zamišljen je kao jedan sasvim nesistematičan pregled određenog broja slučajevâ u kojima treba pisati veliko ili malo slovo. Koncentrisaćemo se na one slučajeve pisanja velikog/malog slova koji kod prosječnih govornikâ našeg jezika izazivaju ponajveće nedoumice u tom pogledu. Krenimo redom.
- kada dvočlani naziv komponovan od toponima i atributiva koji ide uz taj toponim denotira istovremeno i teritoriju određene administrativne jedinice i konkretno administrativno središte date teritorijalne cjeline, onda se ta dva entiteta u pravopisnom smislu različito markiraju. Naziv administrativno-teritorijalne cjeline pravopisno se markira tako što se atributiv koji ide uz toponim piše malim slovom, a naziv konkretnog administrativnog središta te teritorijalne jedinice pravopisno se fiksira tako što se i atributiv koji ide uz toponim i sâm toponim pišu velikim slovom. Pomenutu pravopisnu razliku predstavićemo sljedećim primjerom: Teritorija opštine Tivat obuhvata 46 kvadratnih kilometarâ. Ali zato: Sjutra moram u Opštinu Tivat da ovjerim neka dokumenta.
aᶬ) sličan slučaj imamo i sa pisanjem imenâ svetacâ/sveticâ. Kada ime određenog sveca/svetice upućuje na konkretnu ličnost samog/same tog/te sveca/svetice i/ili na praznik koji se slavi po njemu/njoj, onda se atribut sveti/sveta uz ime sveca/svetice piše malim slovom: Danas slavimo svetu Petku/svetog Roka. Ali, ako ime sveca/svetice denotira bogomolju posvećenu tom/toj svecu/svetici, onda se atribut sveti/sveta uz ime sveca/svetice piše velikim slovom: Idemo na liturgiju/misu u Svetu Petku/Svetoga Roka.
aᵝ) imenica crkva takođe se piše dvojako. Kada denotira neku pojedinačnu, konkretnu crkvu, građevinu, ta imenica piše se malim slovom: Upravo smo prošli pored crkve. Međutim, kad denotira instituciju- Katoličku crkvu ili neku od pravoslavnih crkavâ- onda se ta imenica piše velikim slovom: Poslije zasijedanja arhijerejskog sabora Crkva je počela sprovoditi reforme u svom ustrojstvu.
- velikim početnim slovom obje riječi koje ulaze u njihov sastav pišu se nadimci koji idu uz imena određenih poznatih ličnosti ili supstituišu njihova imena: Ričard Lavljeg Srca, Bič Božji (Atila), Kralj Sunce (Luj XIV), Gvozdena Lejdi (Margaret Tačer), Sveta Braća (Ćirilo i Metodije) itd.
- djelove stranih prezimena: da, de, del, de la, di, van, von, ben, al treba pisati malim slovom: Leonardo da Vinci, Robert de Niro, Alessandro del Piero, Alfredo di Stefano, Pedro Calderon de la Barca, Vincent van Gogh, Ursula von der Leyen, Mohamed bin Zayed al Nahyan, Harun al Rašid, Wissam ben Yedder itd. Kad se, međutim, piše samo prezime, prvi član djelovâ tih prezimenâ piše se velikim početnim slovom: Da Vinci, De Niro, Van Gogh, Von der Leyen, Bin Zayed, Ben Yedder itd.
- opšteprihvaćena dvočlana i/ili višečlana simbolična imena naseljenih mjestâ i državâ pišu se velikim početnim slovom svake riječi koja ulazi u njihov sastav: Vječni Grad (Rim), Velika Jabuka (Njujork), Grad Svjetlosti (Pariz), Zemlja Izlazećeg Sunca (Japan), Zemlja Hiljadu Jezera (Finska), Sveta Zemlja (Palestina), Zeleno Ostrvo (Irska) itd.
- višečlana imena državâ i državnih zajednicâ pišu se velikim početnim slovom svake riječi koja ulazi u njihov sastav: Sjedinjene Američke Države, Ruska Federacija, Ujedinjeno Kraljevstvo, Istočno Rimsko Carstvo, Austro-Ugarska Monarhija, Evropska Unija, Osmansko Carstvo, Dubrovačka Republika
- valja razlikovati pisanje imenicâ zapad, istok, sjever, jug u zavisnosti od toga da li ove imenice denotiraju strane svijetâ ili određeni društveni, kulturni i politički prostor. Kada denotiraju strane svijeta, ove imenice pišu se malim slovom: Na jugu Crne Gore sjutra će biti sunčano; Na zapadu Evrope očekuju se pljuskovi Međutim, kada denotiraju određeni društveni, kulturni i politički prostor, te imenice pišu se velikim slovom: Američki građanski rat, rat između Sjevera i Juga, počeo je 1861. godine; Treba pod hitno pokrenuti dijalog između kulturâ Istoka i Zapada; Već prvih dana rata u Ukrajini Zapad je Rusiji uveo sankcije itd. Velikim početnim slovom pišu se, takođe, pridjevi zapadni, istočni, sjeverni, južni, srednji, otvoreni itd. kada su sastavni dio vlastitog imena koje denotira neka geopolitička područja i/ili (geo)političke inicijative, npr.: Zapadna Evropa, Istočna Evropa, Srednja Evropa, Zapadni Balkan, Otvoreni Balkan itd.
- velikim početnim slovom treba pisati i pridjeve Božji i Gospodnji izvedene od imenicâ Bog i Gospod.
Rješavanje nekih istaknutih nedoumicâ kad je u pitanju pisanje velikog/malog slova nastavljamo u drugom dijelu ovog članka, iduće sedmice. U međuvremenu, pozivam sve naše čitateljke/čitaoce da nam se- ako imaju bilo kakvu pravopisno-gramatičku nedoumicu- slobodno obrate pitanjem na link https://bibliotekativat.me/pitaj-bibliotekara/ i mi ćemo im rado odgovoriti.
S poštovanjem, glavni urednik JU Gradska biblioteka Tivat Miomir Abović
