Kao i trojanski konj (ili danajski dar), Pirova pobjeda, preći Rubikon i sl., i izraz peta kolona nastao je u vihorima rata. Zahvaljujući činjenici da taj rat nije bio tako davno kao trojanski, ili oni što su ih vodili kralj Pir, Cezar i druge vojskovođe staroga svijeta, imamo i više podatakâ o izrazu koji je tada stvoren. Riječ je o Španskom građanskom ratu (1936.-1939.) između pristalicâ demokratski izabrane republikanske vlade i pobunjenih fašističkih generalâ s Franciskom Frankom na čelu. Bio je to dug i krvav građanski rat, u kome su, boreći se na strani Republike, sudjelovali i mnogi naši ljudi, kao dobrovoljci u internacionalnim brigadama. Uz izdašnu materijalnu i vojnu pomoć tadašnjih fašističkih silâ, Musolinijeve Italije i Hitlerovog Rajha, pobunjenici su osvojili dobar dio zemlje i ustremili se na glavni grad Madrid, koji je pružao najžilaviji otpor. Trupama koje su opkoljavale špansku prijestonicu komandovao je jedan od najistaknutijih fašističkih generalâ − Emilio Mola (1887.-1937.). U jeku najžešće bitke on je preko radija braniocima Madrida uputio sljedeću poruku:“Četiri naše kolone marširaju na vaš grad, a u odgovarajućem trenutku peta kolona iza vaših vlastitih položajâ krenuće u napad”. General Mola mislio je, naravno, na kontrarevolucionarne snage koje su djelovale u opkoljenom Madridu i koje su bile spremne da na njegov znak iznutra slome otpor branilacâ. Tako je prvi put u istoriji upotrijebljen izraz peta kolona. Kasnije je taj izraz postao uobičajena oznaka za organizacije, grupe i pojedince koji propagandom, špijunažom, sabotažom i diverzijama unutar svoje zemlje rade za neprijatelja. Treba, međutim, reći i to da se izraz peta kolona, samo s drukčijim značenjem, upotrebljavao i ranije, prije Španskog građanskog rata. U staroj Rusiji, za vrijeme cara Nikolaja I (1822.-1855.), njegovi generali govorili su kako se armija sastoji od četiri kolone − pješadije, konjice, artiljerije i inženjerije. Peta kolona, po njima, bila je − policija. To značenje, međutim, potpuno se izgubilo, tako da se izraz peta kolona danas upotrebljava samo u onom smislu u kome je prvi put upotrijebljen u Španskom građanskom ratu.
LITERATURA:
- Milan Šipka- “Zašto se kaže?”, Prometej, Novi Sad 2013.
