U Leksičkom Vremeplovu JU Gradska biblioteka Tivat (i) ove subote donosimo objašnjenje etimologije nove dvije riječi: kako ste već navikli, jedne iz opšteg leksikona B/CG/H/S jezika i jednog mediteranizma. Ove subote to su riječi pšènica i bruškîn.
Leksem pšènica mogao je nastati samo u jednom vremenu i u okvirima jedne civilizacije kada još nije bilo mlinovâ odnosno vodenicâ u kojima se žito mljelo u sitno brašno i kada se još nije bila rasprostranila vrsta pšenice Triticum aestivum, kod koje se ljuspa odvaja od zrelog zrna već pri vršidbi, nego su preovlađivale vrste pšenice i krupnik (Triticum monococcum, Triticum dicoccum) i ječam (Hordeum), kod kojih je opna čvrsto srasla sa zrnom pa se moraju tucati u stupi. Taj postupak – dakle tucanje pšenice u stupi – označavao se u praslavenskom jeziku glagolom *pьxati, a proizvod istog bila je prekrupa, koja se tada široko koristila za ljudsku, a ne kao danas uglavnom za stočnu ishranu. O tome svjedoči i sam praslavenski naziv *pьšeno, *pьšenica, kome je u osnovi trpni glagolski pridjev od maloprije pomenutog glagola *pьxati i koji je izvorno značio ‘istucano žito, prekrupa’. Dakle, prvobitno značenje našeg današnjeg pšènica bilo je ‘istucano žito, prekrupa’.
Bruškîn (u opštem leksikonu B/CG/H/S jezika ‘četka za ribanje poda’) vodi porijeklo od italijanskog deminutiva izvedenog sufiksom –ino – bruschino – od brusca, koje je, pak, nastalo od vulgarnolatinskog brūscus ‘ruscus aculeatus’ (višegodišnji zimzeleni žbunić iz porodice šparogovki domicilnim Bokeljima poznat pod nazivom kostrika (koštrika); u opštem leksikonu B/CG/H/S jezika koriste se i nazivi Bodljikava veprina, veprovina, ježevina, metlika). Tako, npr., na otoku Hvaru postoji toponim Bruškit < *bruscētum, koji je dalmato-romanski toponomastički ostatak, a na otoku Krku krčko-romansko Bruscait. Bruškîn je kao leksička oznaka za četku za ribanje poda nastao na način što je brusca (kostrika/koštrika, Bodljikava veprina) zbog svojih oštrih i tvrdih grančica nekada služila za čišćenje podovâ, putevâ i drugih površinâ.
Sa objašnjenjem etimologije neke nove dvije riječi- jedne iz opšteg leksikona B/CG/H/S jezika i jednog bokeljskog lokalizma- vidimo se iduće subote.
LITERATURA:
- Aleksandar Loma- Starosrpski toponim Črnjegojno: Onomastički uvidi u društvenu istoriju prefeudalnog doba, Kosovo i Metohija u civilizacijskim tokovima: međunarodni tematski zbornik, Kosovska Mitrovica 2010.
- Petar Skok- Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, vol. I, Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti, Zagreb 1971.
