Članak koji je pred vama ovdašnjim je jezičnim uzusima (blago) prilagođen rad dr Dubravke Ivšić-Majić “Direktorov dres”. Nadamo se da će vam biti na intelektualno zadovoljstvo i od spoznajne koristi
Latinski glagol regere znači ‘upravljati, usmjeravati’, a njegova osnova krije se u mnogim b/c/h/s riječima. Od poimeničenog participa prezenta tog glagola nastala je riječ regent ‘privremeni vladar’. Imenička izvedenica je regija (iz latinskog regiō ‘pokrajina’, tj. ‘područje upravljanja’). Izvedenica regimen ‘upravljanje’ dala je preko francuskog régime u b/c/h/s riječ režim. Od izvedenice regula ‘pravilo’ u kasnolatinskom je izvedena nova riječ, regulatio, koja je u b/c/h/s posuđena kao regulacija. Od participske osnove latinskog glagola rectu– tvorena je imenica rector ‘upravnik’, odakle potiče b/c/h/s riječ za ‘upravnika univerziteta’ – rektor. I riječ rektum potiče od iste osnove, iz latinskog izraza intestīnum rēctum ‘ravno crijevo’. U francuskom jeziku latinski glagol regere razvio se u regir, od čega su izvedene imenice régie i régisseur ‘reditelj, upravnik’ koje su u b/c/h/s posuđene kao režija odnosno režiser. Množinsko značenje režije ‘troškovi neproizvodnog pogona’ razvilo se preko francuskoga régie ‘uprava indirektnih porezâ’. Od latinskog glagola regere tvorene su i mnoge prefiksalne izvedenice, od kojih više odrazâ u b/c/h/s imaju corrigere (od latinskog com– ‘s, sa’ i regere) i dirigere (od latinskog de– ‘od’ i regere). Latinski corrigere ‘ispraviti, popraviti’ preko francuskog corriger i njemačkog corrigieren u b/c/h/s je dao glagol korigovati/korigirati. Od participske osnove tog latinskog glagola tvorene su i imenice poput korektor (latinski corrector ‘ispravljač’) i korektura (latinski correctura ‘ispravljanje, dužnost korektora’). Latinski glagol dirigere ‘poredati, izravnati, urediti, ispraviti, usmjeriti’ u b/c/h/s je dospio kao dirigovati/dirigirati (preko njemačkog dirigieren) te kao imenica dirigent (takođe preko njemačkog; uporedi njemačko Dirigent). Od participske osnove tog latinskog glagola nastao je pridjev direktan (latinsko directus ‘ravan, uspravan, izravan’) te imenice direktor (kasnolatinski director ‘upravnik’) i direktiva ‘izravna/direktna naredba’ (preko francuskog directive i njemačkog Direktive). Ovamo treba pridružiti i imenicu direktorij, koja se danas najčešće upotrebljava u kompjuterskom značenju ‘popis datotekâ na podatkovnoj jedinici’, ali u liturgiji ima značenje ‘knjiga u kojoj su popisane službe i proslave tokom godine’ te u istoriji ‘najviše tijelo državne vlasti u Francuskoj krajem XVIII stoljeća’. Ishodište riječi direktorij je latinski pridjev directorius ‘koji upućuje’, koji je takođe tvoren od participske osnove glagola dirigere. Liturgijsko značenje potiče iz crkvenolatinskog directorium ‘knjiga uputstavâ’, kompjutersko značenje potiče iz engleskog directory, a istorijsko iz francuskog directoire ‘vijeće direktorâ’. Od iste te osnove, od vulgarnolatinskog *directiare, nastao je i francuski glagol dresser sa starijim značenjem ‘urediti, pripremiti, obučiti’, koji je u b/c/h/s posuđen kao dresirati (uz posredništvo njemačkog dressieren), a od njega je tvorena i imenica dresura. Francuski glagol dresser posuđen je i u engleski, u kojem je dao glagol dress ‘obući se’. U engleskom je od glagola dress nastala imenica dress ‘haljina’ (od starijeg značenja ‘odjeća’), koja je u b/c/h/s posuđena kao imenica dres sa značenjem ‘službena sportska odjeća’. Francuski glagol adresser ‘uputiti nekog na nešto’ i iz njega tvorena imenica adresse (b/c/h/s adresa) takođe potiču od ove osnove kao i posuđenica iz engleskog dresing ‘preliv za salatu’.
LITERATURA:
- Dubravka Ivšić-Majić – “Direktorov dres”, Hrvatski jezik, vol.10, no.4, Zagreb 2023.
